अ मॅन इज नोन बाय द बुक ही रिड्स?

एखादी व्यक्ती कोणत्या प्रकारची पुस्तके वाचते किंवा वाचत नाही यावरून त्या व्यक्तीबद्दल मत बनवण्याची एक वाईट खोड मला आहे याचा आज मला साक्षात्कार झाला.

जशा सर्व मुंबईकर नोकरदारांच्या ऑफिसला येण्याजाण्याच्या बसेस/ट्रेन्स ठरलेल्या असतात, तशी मीही ऑफिसला एका ठराविक बसने जाते. त्या बसमध्ये नेहमीचे चेहरेही ठरलेले असतात. रोज रोज एकमेकांना पाहिल्यावर आम्ही सौजन्य म्हणून एकमेकांकडे पाहून हसतो. पण ते तेवढ्यापुरतेच. गेल्या आठवड्यात एका दिवशी त्या बसमध्ये अतिप्रचंड गर्दी होती. मला बसायला जागा मिळाली नव्हती. त्यात हा सकाळचा प्रवास दीड तासाचा. जवळजवळ तासभर तिष्ठल्यावर माझे पाय दुखायला लागले होते. इतक्यात माझ्या बाजूच्या खुर्चीवरची मुलगी उठली आणि तिने स्वतःची जागा मला देऊ केली. मी धन्यवाद म्हणून तिच्या जागेवर बसले. थोड्या वेळाने माझ्या लक्षात आले, की त्या मुलीचा उतरायचा स्टॉप यायला अजून बराच वेळ होता. तिने एक मदत म्हणून मला तिची जागा देऊ केली होती. हे लक्षात आल्यावर मी तिला मनोमन आणखी धन्यवाद दिले. इतक्यात माझ्या हेही लक्षात आले, की मी तिला आधी कोठेतरी पाहिले आहे, व तेव्हाही माझे तिच्याबद्दल फार चांगले मत झाले होते. मग आठवडाभर रोज ती बसमध्ये दिसली, की माझ्या मनात एक भुंगा पिंगा घालायला लागायचा, ‘कोठे बरे पाहिले आहे हिला?’

आज त्या प्रश्नाचे उत्तर मिळाले. झाले असे, की आज जेव्हा माझे त्या मुलीकडे लक्ष गेले, तेव्हा ती ‘ट्वायलाईट’ हे पुस्तक वाचत होती. लगेच मी मनातल्या मनात माझे नाक मुरडले. व्हँपायर्स आवडणार्‍या व्यक्तिरेखा आणि त्या व्यक्तिरेखा आवडणारी माणसे नक्कीच विकृत असली पाहिजेत, असे माझे मत आहे (यामुळे कुणाच्या भावना दुखावल्या गेल्या असल्यास, क्षमस्व). पण पुढच्याच क्षणी मी त्या मुलीला आधी कुठे पाहिले होते ते अचानक आठवले. तो आसनदानाचा प्रसंग घडण्यापूर्वी काही दिवस त्याच बसमध्ये मी तिला असेच एक पुस्तक वाचताना पाहिले होते. त्यावेळीही मला तिच्या बाजूलाच उभे राहण्यास जागा मिळाली होती. आणि उभे राहिल्यापासून काही सेकंदांतच ती ‘हॅरी पॉटर अँड द डेथली हॅलोज’ वाचते आहे हे माझ्या लक्षात आलं होतं. त्यानंतरचा अर्धा तास ती वाचते आहे ते प्रकरण नक्की कुठले आहे याचा अंदाज करण्यात अगदी आनंदात गेला होता. मजा म्हणजे, बस मध्येच हलल्यावर माझ्या पर्सचा धक्का तिच्या पुस्तकाला बसत होता. ती समोर धरून वाचत असलेल्या पुस्तकाला धक्का बसत होता, तरी तिच्या डोळ्याची पापणीही लवत नव्हती. ती अगदी पूर्णपणे समरसून एचपी वाचत होती. हे पाहिल्यावर माझं तिच्याबद्दल फार म्हणजे फारच चांगलं मत बनलं होतं. एकतर एचपी वाचणं, तेही इतकं समरसून! हे फक्त मनाने चांगल्या माणसांनाच जमतं! 😛

तर अशाप्रकारे तिच्याबद्दल माझ्या मनात एक खूप चांगली प्रतिमा तयार झाली होती. आणि तिला मी आज ‘ट्वायलाईट’ वाचताना पाहिल्यावर ती प्रतिमा क्षणार्धात वाईट झाली. त्यामुळे आता माझ्या मनात असा प्रश्न उभा राहिला आहे, की माणसांना त्यांच्या आवडीच्या पुस्तकांवरून जज करणं कितपत बरोबर आहे?

भाषांतरकाराकडे जाताना

हल्ली इंग्रजीमधून प्रादेशिक भाषांत भाषांतर करणे फारच गरजेचे बनले आहे. सात-बाराच्या उतार्‍यापासून आपल्या नव्या उद्योगासाठीच्या प्रेस रिलीजपर्यंत कोणत्याही कागदपत्राचे किंवा मजकुराचे व्यावसायिक भाषांतर करून घेण्याची वेळ आपल्यावर कधीही येऊ शकते. माझ्याकडे भाषांतर करून घेण्यासाठी असे बरेचजण येतात. परंतु, त्यांना आपल्या गरजा नेमक्या माहीत नसल्याने आणि त्यांनी वेळेचे व्यवस्थापन नीट न केल्याने अशा प्रकारच्या कामांमध्ये बर्‍याच अडचणी येतात. या कारणास्तव भाषांतर करून घेण्याच्या कामातील प्रत्येक टप्प्यावरील ‘ग्राहकाने पाळायच्या आणि टाळायच्या गोष्टी’ अशा स्वरूपाचा हा लेख लिहिला आहे.

स्वतंत्र भाषांतरकार की एजन्सी?-
हे ठरवण्यासाठी दोन गोष्टी विचारात घ्याव्यात-

१- कामाचा आकार व उपलब्ध कालावधी– जर काम फार मोठे (१००-१५० पाने) आणि उपलब्ध वेळ कमी असेल, तर अशा वेळी स्वतंत्र भाषांतरकाराकडे न जाता एखाद्या एजन्सीकडे जावे. याचे कारण असे, की एजन्सीजकडे एकाच प्रकारचे भाषांतर करणारी एकाहून अधिक माणसे असतात. त्यामुळे तुमचे काम एकाच वेळी अनेक जणांना विभागून देता येते व त्यामुळे कमी वेळात जास्त भाषांतर होते. परंतु यात दोन तोटे असतात. एजन्सीजचे दर स्वतंत्र भाषांतरकारांपेक्षा जास्त असतात; कारण त्यात भाषांतरकाराचे शुल्क, मुद्रितशोधकाचे शुल्क व शिवाय एजन्सीचे शुल्क अंतर्भूत असते. दुसरा तोटा म्हणजे, अनेकांनी एकाच भाषांतरावर काम केले तर वेगवेगळे भाषांतरकार एकाच पारिभाषिक शब्दासाठी वेगवेगळे प्रतिशब्द वापरतात व परिणामी त्या भाषांतराचा दर्जा खालावतो. अशा वेळी ग्राहकाने सजग राहून पारिभाषिक शब्दांच्या वापरातले सातत्य राखण्याचा आग्रह धरला पाहिजे.
२- भाषांतराचा अपेक्षित दर्जा– एका व्यक्तीने केलेले भाषांतर दुसर्‍या एखाद्या भाषांतरकाराकडून तपासले न गेल्यास त्यात त्रुटी राहण्याची शक्यता असते. बर्‍याचशा एजन्सीजमध्ये भाषांतरप्रक्रियेत अनेक टप्पे असतात. पहिला टप्पा भाषांतराचा. याला फॉरवर्ड ट्रान्सलेशन असे म्हणतात. दुसरा टप्पा मुद्रितशोधनाचा. तिसरा टप्पा पुनर्भाषांतराचा, म्हणजे बॅक ट्रान्सलेशनचा. या टप्प्यात ते मराठी भाषांतर दुसर्‍या एका भाषांतरकाराला पाठवून त्याचे पुन्हा इंग्रजीत भाषांतर करून घेण्यात येते. चौथा टप्पा परीक्षणाचा,  म्हणजेच रिव्ह्युइंगचा. यात पुनर्भाषांतर घेऊन त्याची मूळ इंग्रजी मजकुराशी तुलना करून अर्थात काही फरक पडला आहे का, ते पाहिले जाते. असे फरक आढळल्यास पाचव्या टप्प्यात संबंधित भाषांतरकाराकडून भाषांतर दुरुस्त करून घेतले जाते. प्रत्येक टप्प्यागणिक भाषांतरावरील खर्च वाढत जातो. काम किती महत्त्वाचे आहे, यानुसार यातल्या शेवटच्या चार टप्प्यांची २/३ अशी किती आवर्तने करायची ते ठरते. या प्रक्रियेमध्ये भाषांतर एकाच व्यक्तीने केले असल्यामुळे परिभाषेतले सातत्य तर राखले जातेच, शिवाय ते भाषांतर २-३ जणांच्या नजरेखालून गेल्याने त्यातल्या बर्‍याचशा त्रुटी काढून टाकल्या जातात.

भाषांतरकार किंवा भाषांतर एजन्सी कशी शोधावी?
बर्‍याच वेळा एजन्सीजची स्वतंत्र संकेतस्थळे असतात. स्वतंत्र भाषांतरकारांसाठी महाजालावर अनेक व्यासपीठे आहेत, तेथे भाषांनुसार आणि विषयानुसार भाषांतरकारांचा शोध घेता येतो. येथे एक महत्त्वाची गोष्ट लक्षात घ्यायची असते. प्रत्येक भाषांतरकाराला प्रत्येक विषयातल्या मजकुराचे भाषांतर करता येत नसते. प्रत्येक भाषांतरकाराची एखाद्या खास विषयावर पकड असते. उदा.,  मी कायदेविषयक मजकूर सोडून इतर सर्व विषयांतील मजकुरांचे भाषांतर करते. परंतु माझ्याकडे सर्वाधिक अनुभव आणि सर्वाधिक कसब आहे ते वैद्यकीय मजकुराचे भाषांतर करण्यात.  भाषांतरकाराच्या त्या त्या विषयातील कसबानुसार आणि अनुभवानुसार त्याचे भाषांतराचे दरही बदलत जातात.

भाषांतरकार कसा निवडावा?
शक्यतो सर्वच भाषांतरकार ग्राहकाच्या मजकुराचे नमुना भाषांतर करून देतात.  अशा नमुना भाषांतरासाठी काही ठराविक शब्दमर्यादा असते. उदा. १०० शब्दांचे नमुना भाषांतर विनामूल्य व अधिक मोठा नमुना सशुल्क. या नमुन्याच्या आधारावर भाषांतरकार निवडता येतो.

भाषांतरकाराशी संपर्क कधी साधावा?
बर्‍याचदा असे होते, की ज्या दिवशी पूर्ण झालेले भाषांतर हातात हवे आहे, त्याच्या दोन दिवस आधी ग्राहक भाषांतरकाराचा शोध घ्यायला सुरुवात करतो व ग्राहक आणि भाषांतरकार या दोघांनाही खूप त्रास होतो. त्यामुळे असे न करता काही दिवस आधीच भाषांतरकाराशी संपर्क साधावा. याचे कारण असे, की भाषांतरकार इतर भाषांतरांच्या कामात गुंतलेले असतात. पुढच्या काही दिवसांचे (कधी कधी एका संपूर्ण महिन्याचेही) त्यांचे वेळापत्रक ठरून गेलेले असते व त्यात नवीन भाषांतराचे काम घुसवणे शक्य नसते. या कारणास्तव ज्या मजकुराचे भाषांतर करायचे आहे, तो लिहून झालेला नसला, तरी भाषांतरकाराशी संपर्क साधलेला चालतो, जेणेकरून आपले व त्या भाषांतरकाराचेही वेळापत्रक आधीच आखून ठेवता येते. परंतु ज्या दिवशी मजकूर पाठवण्याचे आश्वासन द्याल, त्याच दिवशी तो पाठवून आश्वासन पूर्ण करा. अन्यथा त्या भाषांतरकाराचे वेळापत्रक कोलमडून त्याला एखादे काम गमवावे लागते. दुसरा एक मुद्दा म्हणजे प्रत्यक्ष भाषांतरासाठी लागणारा वेळ. शक्यतो काही दिवस हातचे राखूनच भाषांतरकाराशी संपर्क साधावा व आपल्या कामाच्या आकारानुसार त्याचे भाषांतर करण्यास किती वेळ लागेल याचा अंदाज घ्यावा.

प्रत्यक्ष मजकूर देताना
आपल्याला भाषांतर नेमके कसे हवे आहे, याची स्पष्ट कल्पना ग्राहकाला असणे महत्त्वाचे असते. त्यासाठी भाषांतराचा वाचकवर्ग कोणता आहे याचा विचार करून भाषांतरित मजकुराची काठिण्य-पातळी किती असावी हे आपण ठरवून तसे भाषांतरकाराला सांगावे.  तांत्रिक मजकूर असल्यास भाषांतरात मराठी परिभाषा वापरायची आहे का? मराठी परिभाषा उपलब्ध नसल्यास भाषांतरकाराने स्वतः नवीन शब्द घडवणे अपेक्षित आहे का? की इंग्रजी शब्द देवनागरीत लिहून वापरायचे आहेत? हे प्रश्न स्वतःला विचारून त्याची उत्तरे शोधून ठेवावीत किंवा भाषांतरकाराशी चर्चा करून या प्रश्नांची उत्तरे शोधावीत. जेणेकरून भाषांतरोत्तर प्रक्रियेचा कालावधी कमी होतो.
याचबरोबर, भाषांतर करून मिळाल्यावर आपण ते कोणत्या स्वरूपात सादर करणार आहोत याची ग्राहकाला आधीच स्पष्ट कल्पना असायला हवी. याचे कारण असे, की यावर फाँटची म्हणजेच टंकाची निवड अवलंबून असते. मंगल/युनिकोड फाँट कोरलड्रॉ मध्ये वापरता येत नाही. अशा वेळी बारहा वगैरे फाँट्स वापरावे लागतात. फाँट कन्व्हर्जन करणे सोपे असते हे खरे, परंतु तसे करताना फॉर्मँटिंग जाण्याची शक्यता असते. त्यामुळे हा मुद्दा आधीच लक्षात घेऊन भाषांतरकाराला आपल्याला कोणता फाँट हवा आहे हे सांगावे.

हे सगळे मुद्दे लक्षात घेऊन जर आपण भाषांतरकाराकडे गेलात, तर सर्व भाषांतरप्रक्रिया सुरळीत पार पडून तुम्हाला हवे तसे भाषांतर तुमच्या हातात पडेल.

‘अभ्यासू’ क्लायंट

गेली तीन वर्षे मी एक भाषांतरकार म्हणून काम करत आहे. या कामानिमित्त बर्‍याच एजन्सीज, स्वतंत्र क्लायंट्स यांच्याशी संबंध आला. काहींशी बर्‍यापैकी तारा जुळल्या, काहींशी भाषांतर या विषयावर दीर्घ चर्चा झाल्या व पुढे मैत्रीही झाली, काहींशी चांगले व्यावसायिक संबंध जुळले तर बर्‍याच जणांशी वाद झाले. काल म्हणजे १५ सप्टेंबरला ज्या क्लायंटने फोन केला, तिची मात्र गोष्टच न्यारी होती. तिच्याशी बोलून झाल्यावर मला हसावं की रडावं हेच कळत नव्हतं. तिच्याशी झालेलं संभाषण खाली दिलं आहे ते वाचा आणि हसावं की रडावं ते आपलं आपण ठरवा.

क्लायंटः नमस्कार, मला तुमचं नाव अमुक तमुक यांनी सुचवलं. मला थोडं भाषांतर करून हवं आहे. २८ सप्टेंबरला देऊ शकाल का?
मी: ते सांगण्यासाठी थोडे तपशील लागतील. आधी सांगा विषय काय आहे?
क्लायंटः एस.वाय.बी.ए.च्या मानसशास्त्राच्या नोट्स.
मी: साधारण शब्दसंख्या सांगता येईल का?
क्लायंटः ते नाही मी मोजलं, पण पानं साधारण २००-२५० असतील.
मी: (तोंडाचं भोकाचं थालीपीठ) आज तारीख १५, तुम्हाला भाषांतर करून हवं आहे २८ ला. १३-१४ दिवसांत २००-२५० पाने कशी होतील?
क्लायंटः अगदीच नाही होणार का? १ ऑक्टोबरपासून माझी परीक्षा आहे हो. मला गेल्या वर्षी के.टी. बसली आहे या विषयात. या वर्षी काहीही करून पास व्हायला हवं. टी.वाय्.चं वर्ष आहे.
मी: अहो पण १३ दिवसात इतकी पानं कशी होतील? शिवाय परीक्षेची तारीख खूप आधी ठरते ना. तुम्ही आधीच का नाही चौकशी केलीत?
क्लायंटः (काहीतरी फुटकळ सबब)
मी: हे बघा, मला वाटत नाही, तुम्हाला कोणीही इतकी पाने इतक्या कमी वेळात भाषांतरित करून देऊ शकेल. फार फार तर १५-२० लोकांना एकाच वेळी थोडी थोडी पाने देऊन काम दिले तर एखाद वेळेस होईल. पण अशा वेळी दर्जा खूपच खालावतो. शिवाय, त्यासाठी तुम्हाला एखाद्या एजन्सीकडे जावे लागेल. पण त्यापूर्वी तुम्हाला एवढ्या पानांचं भाषांतर करून घेणं खरंच परवडणार आहे का?
क्लायंट: (गप्प)
मी: नाही म्हणजे तुम्ही विद्यार्थिनी आहात आणि भाषांतर करून घेण्याचा तुमचा हा पहिलाच अनुभव आहे म्हणून विचारते आहे. माझा स्वतःचाच दर १ रु. प्रति शब्द आहे. काही एजन्सीज प्रति पान दर लावतात. त्यांचा माझ्याहून कमी असेल. पण तोही २०० रु. प्रति पान हून कमी असणार नाही. म्हणजे २००-२५० पानांचे ४०-५० हजार रु. होतील.
क्लायंटः पण आता काय करणार ना?
मी: मराठीत मानसशास्त्राची पुस्तके/मार्गदर्शके काहीच नाही?
क्लायंटः आहे, पण त्यात काही मुद्दे गाळलेले आहेत.
मी: मग तेवढेच मुद्दे नाही तुम्हाला स्वतःहून लिहून काढता येणार?
क्लायंटः आता तेच करावं लागणार; पण मला अगदी अचूक उत्तरे हवी होती.
मी: तुम्हाला अगदीच असं नाही म्हणताना जीवावर येतंय म्हणून एका एजन्सीचा नंबर देते, तो घ्या.

मी त्या मुलीची अगदीच शाळा घेतली हे मान्य आहे, पण मला अजिबात रहावलं नाही. हे म्हणजे “कैच्या कै” होतं. स्वतः वर्षभर अभ्यास करायचा नाही. इतकंच काय, पुस्तकं पण नीट शोधायची नाहीत. आयत्या नोट्समध्ये स्वत:चे दोन रु. घालण्याचे श्रम घ्यायचीही इच्छा नाही. ४०-५० हजार (किंवा त्याहून जास्तच) रुपये फेकून तयार नोट्स मिळवण्याची तयारी. वर त्या नोट्सही १३ दिवसांत हव्या. एकूणात काय “पैसा फेको तमाशा देखो” असंच वाटत असतं बर्‍याच जणांना!

मेघदूतातील यक्षपत्नीचे मनोगत

आज कालिदास दिन! गेली अनेक वर्षे या मुहूर्तावर ‘ऋतुसंहारा’वरचे एक पोस्ट टाकायचे मनात आहे. पण त्यासाठी वेळ मिळत नाहीये. तेव्हा तोवर ही एक जुनी कविता वाचा.

मेघदूतातील यक्षपत्नीचे मनोगत

अवचित एका सायंकाळी
नभ मेघांनी भरून येई
थेंबांची मग लकेर उठता
घन चिंतेचे विरून जाती

मेघांची दुंदुभी ऐकुनी
धावत येती सखी-साजणी
प्रियतम त्यांचे येतील परतून
आनंदे नाचती अंगणी

मोद परि मज होईल कोठून
प्राणसख्याची नसता चाहूल,
नयनी माझ्या पाहून वर्षा
घनधाराही थिजून जातील

केस मोकळे कपाळ कोरे
हात रिकामे वसन फाटके
शुद्धच नाही शृंगाराची
दिन विरहाचे मोजीत बसते

दु:खपर्व हे असे चालता
देई साथ एकलीच वीणा
थेंब स्वरांचे धावत येती
भिजवुनी जाती शुष्क मनाला

आज परंतु काय जाहले
वीणेचे का ओठही मिटले
छेडून तारा अनंतवेळा
सूर तरीही का न उमटले?

सोडून मग मी नाद तयाचा
आळविते त्या सुरेल ताना
नाव प्रियाचे ज्यात गुंफले
हाय विसरले परि त्या गाना

हताश मग मी होऊन बसता
शब्द घनाचा कानी आला
म्हणे, ‘हा घे तुझ्याचसाठी
तव नाथाचा निरोप आणला…

-“जतन करून तू ठेव स्वतःला
देहभार मी जसा वाहतो
सरता वर्षा सूर्यासह मी
बघ तू कैसा झणी परततो!”‘

ऐकून हे मी आनंदाने
धावत सुटले अंगणात अन्
जलधारांचा स्पर्श लाभता
झरे मुखातून विस्मृत गान

International script codes

Ever wondered what the letters ‘Deva’ on the catalogue record of a Hindi book mean? It is the code for the name of Devanagari script. And do you know who created this code? That’s ISO (International Organization for Standardization).

ISO has prepared a standard, namely ISO 15924, for creating codes for representing script-names. These script-codes are used in terminology, lexicography, bibliography and Linguistics.

The registration authority designated by ISO receives and reviews applications for addition of new script codes. When it comes to the conclusion that the particular script fulfils the required criteria, it is first encoded in UCS i.e. Universal Character Set (and also in Unicode) and is then given a new code.

To this date, codes for following Indian scripts have been created-

Bengali, Brahmi, Devanagari, Gujarati, Gurmukhi, Indus, Kharosthi, Kannada, Kaithi, Lepcha, Limbu, Malayalam, Meitei Mayek, Ol Chiki, Oriya, Saurashtra, Sylheti Nagari, Tamil and Telugu.

It means that the codes for these scripts are used internationally AND they are encoded in Unicode, enabling thousands of their users to type these scripts and to share their thoughts with their friends in their respective mother tongues.

If you know of an Indian script which is not included in this list, and which is unique; and if you think it should enjoy all the privileges of ISO script-code listed above, then please visit the website of the Registration Authority of ISO 15924 and submit the request form indicated there. All they want is the name of the script, your name and your email id.

लिपींचे प्रकार

आणखी एक आर्टिकल

Almost all of the readers of this article are proficient in at least 2 scripts. One is the Roman alphabet (used for English language) and the other is Devnagari (used for Hindi / Marathi language). Are these two scripts similar?Let’s examine them.

How did you find this issue of the wall magazine? (Roman-English)

तुम्हाला वॉल मॅगझिनचा हा अंक आवडला का? (Devnagari-Marathi)

For starters, the characters of each of these scripts are written horizontally, from left to right and they represent only the pronunciation part and not the meaning part of the word. Now let’s dig deeper.

Let’s examine the word ‘wall’ in both scripts. ‘wall’ is made up of 4 characters, while ‘वॉल’ is made up of only 2 characters. If you look closely, you will find that roman characters represent only one sound- either a consonant or a vowel. Devnagari characters, on the other hand represent a cluster of consonant(s) and vowel. Thus, ‘w’ and ‘a’ get clubbed together in ‘वॉल’. This means that scripts differ in the segment of word they represent by one character. Based on this criterion, we can differentiate 5 types of scripts-

1- Logographic Scripts- characters of these scripts represent complete grammatical words i.e. each character in this script represents both meaning and pronunciation of an entire word. Chinese characters and Arabic numerals (1, 2 etc.) are examples of logographic scripts. Such scripts consist of vast number of characters, as each word must be represented by a distinct character, making the number of words and characters almost equal.

2- Syllabic Scripts- characters of these scripts represent syllables which are parts of words i.e. they represent both consonant(s) and vowel occurring in a syllable. The syllables containing the same consonant but different vowels (like ‘ka’ and ‘ku’) will be represented by completely different characters which will not resemble each other. Nushu and Hiragana are examples of syllabic scripts.

3- Abugidas- characters of these scripts represent entire syllables like the syllabic scripts. However, the syllables containing the same consonant but different vowels (like ‘ka’ and ‘ku’) will be represented by characters that are based on the same symbol (indicating the consonant) and contain additional diacritic marks to indicate different vowels. Devnagari is an example of Abugidas.

4- Alphabets- characters of these scripts represent individual sounds i.e. one character represents either one consonant or one vowel. IPA and Roman script are two examples of alphabets.

5- Abjads- these scripts contain a character for each consonant. In these scripts, vowels are not marked at all. Arabic script is an example of Abjads.

The last 4 types of scripts typically contain fewer characters than logographic scripts.

Scripts also differ in directionality i.e. the direction in which they are written. Devnagari is a horizontal script written from left to right. Another horizontal script- Arabic is written from right to left. Chinese characters are written vertically from top to bottom.

Ladies Special

असंच एका वॉल मॅगझिनसाठी लिहिलेलं एक नॅनो-आर्टिकल-

You must have read about scripts engraved on tablets, inked on scrolls, inscribed on palm leaves. But have you heard about a script that was once stitched on pieces of cloth? If not, read this article!

Sometime around the 15th century, there emerged a script in Jiangyong county of China. It was named “Nushu”, literally- “women’s writing”. Yes, women invented things like a windshield wiper, a practical dishwasher and a disposable diaper. And they also created a script. Even though the historical records suggest that Nushu was used exclusively among women, other records have been found which suggest that men knew about this script but ignored it because it was ‘unworthy of male attention’.

Nushu characters are derived from Chinese characters. Like Chinese, Nushu is written in columns that are arranged from right to left. However, Nushu characters are believed to represent syllables, whereas those of written Chinese are said to indicate not only the pronunciation but also the meaning.

A major part of Nushu works was found in cloth bound booklets, while other works were found hand-woven in belts or embroidered in clothing items. This peculiar style of inscription has left its mark on the script itself. It is said that some of its characters appear to be derived from embroidery patterns.

Unfortunately, this wonderful script met its end when its last user- Yang Huanyi passed away in 2004. The good news is that people in China are making an effort to revive this script.

एक नवी रेसीपी

मेसमध्ये ताटात चवळीचं (चवळी हे कडधान्य. चवळीची पालेभाजी नव्हे) वरण वाढलेलं बघून मला भाताची नवी रेसीपी शोधून काढण्याची प्रेरणा मिळाली. ताटातले इतर पदार्थ बघून मला तशी एक रेसीपी सुचली सुद्धा, आणि करून बघितल्यावर ती एकदम फक्कड झाली. त्यामुळे आता ती इथे टाकत आहे. आणि माझ्यासारख्या रंजल्या-गांजल्या हॉस्टेलवासीयांना पुढील पाककृती समर्पित करते आहे.

साहित्य-
भात
कोणतेही लोणचे
दही
बारीक किंवा उभा चिरलेला कच्चा कांदा
मीठ

आधी भात वाढून घ्यावा. त्यावर लोणच्याच्या खारची धार सोडावी. लोणच्यातल्या थोड्या फोडी घालाव्यात आणि भात लालेलाल करून टाकावा. मग त्यात दही घालावे. वर कच्चा कांदा घालावा आणि चवीनुसार मीठ टाकावे. हे सगळे नीट मिसळून घ्यावे आणि खावे.

आहे की नाही साधी सुधी आणि हॉस्टेल-मेसमध्ये उपलब्ध साधनांनी बनवता येणारी पाककृती? (फक्त त्या लोणच्याचा लोचा आहे. तेवढे लोणचे आईकडून आगाऊ तयार करून घेतल्यास आणि बाटलीत भरून सोबत नेल्यास बरे पडेल.)

आता पोटभर जेवा!

माझं जॉब हंटिंग

एम्प्लॉयमेन्ट न्युज हा पेपर माझ्या रूमच्या दारात पडण्याचा दिवस हा माझ्यासाठी पर्वणीचा दिवस असतो. मी लगबगीने मेसमध्ये जाते, ब्रेकफास्ट आणि मग भरून चहा रूमवर घेऊन येते आणि मग आरामात एम्प्लॉयमेन्ट न्युजचं एक एक पान उलटत नाश्ता करते. थेट माझ्या विषयाशी संबंधित जाहिराती फारच कमी असतात. मग माझ्या आवडीच्या इतर क्षेत्रांतल्या जाहिराती बघून आपल्याला हा जॉब मिळाला असता तर…. असा विचार करत बसते.

या आठवड्याच्या इशुमध्ये आर्किऑलॉजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया (आर्किऑलॉजीच्या लोकांचं लाडकं ए.एस.आय) या संस्थेसाठी फोटोग्राफर पाहिजे आहे अशी जाहिरात आली आहे. जर मला हा जॉब मिळाला असता तर… मला चक्क आर्किऑलॉजिकल साईट्सवर मुक्त प्रवेश मिळाला असता. खोदकामाचे, मातीच्या थरांचे, पडक्या भिंतींचे, मडक्यांच्या फुटक्या अवशेषांचे, क्वचित मानवी सांगाड्यांचेही (बापरे!) फोटो काढायला मिळाले असते. तिथे बसून आर्किऑलॉजिस्टना काम करताना बघायला मिळालं असतं. कित्येक युरेकांचं साक्षीदार व्हायला मिळालं असतं. ही माती अमुक शतकातील ज्वालामुखीच्या वेळी उडालेली राख आहे की तमुक घटनेची निर्देशक आहे अशा इंटरेस्टिंग चर्चा ऐकायला मिळाल्या असता. ह्म्म्म्म……. पण दुर्दैवाने मी फोटोग्राफीचा कोर्सच केलेला नाही. 😦

मला गेल्या काही वर्षांपासून खुणावणारी एक पोस्ट पहा- साहित्य अकादेमीत रिजनल ऑफिसरची. मला जर हा जॉब मिळाला असता तर…. मला एखाद्या भारतीय भाषेतील साहित्य वाचायला पैसे मिळाले असते. मग मी ठरवलं असतं कुठल्या साहित्याचं इंग्रजी / हिंदी / मराठीत भाषांतर करवून घ्यायचं आणि कुठल्याचं नाही ते. मग मी पुस्तकांसाठी नवनवीन कल्पना सुचवल्या असत्या, लगेच त्या अमलात आणण्याच्या कामाला लागले असते. त्या निमित्ताने मोठ-मोठ्या लेखकांशी मला बोलायला मिळालं असतं. त्या पुस्तकांच्या मार्केटिंगसाठी मी अभिनव स्ट्रॅटेजीज आखल्या असत्या. पण हाय रे कर्मा, या पोस्टच्या बेसिक रिक्वायरमेंट्स मी पूर्ण करत नाही- ना माझं कुठलं पुस्तक प्रकाशित झालंय ना मला मराठी आणि मोडकी-तोडकी मैथिली सोडून इतर कुठली भारतीय भाषा येत. :((

अशाच माझ्या एका लाडक्या जॉबची जाहिरात २ आठवड्यांपूर्वी आली होती- परदेशी भाषा शिकवण्यासाठी उभारलेल्या एका युनिव्हर्सिटीमध्ये लायब्रेरियनची पोस्ट. हा जॉब मला मिळाला असता तर…. मी दिवसातले ९-१० तास पुस्तकांच्या घरात राहिले असते. आजूबाजूला जर्मन, फ्रेंच, रशियन, मॅंडरिन, कोरियन, जॅपनीज अशा म्हणाल त्या भाषांतील पुस्तकेच पुस्तके असती. मला वाचता येतील अशी त्यांची इंग्रजी भाषांतरंही असती. पुस्तकं शेल्व्ह्जमध्ये लावण्याच्या निमित्ताने किंवा त्यांची मोजदाद करून ती बाइंडिंगसाठी देण्याच्या निमित्ताने म्हणा प्रत्येक पुस्तकाला किमान एकदातरी स्पर्श झाला असता. मग मी मला फार काम करायला लागू नये आणि जास्तीत जास्त वेळ वाचनात घालवता यावा यासाठी नवनवीन कॢप्ती शोधून काढल्या असत्या. विद्यार्थ्यांनाच सगळे फॉर्म्स भरायला लावून स्वत:कडे फक्त शिक्का मारण्याचं काम ठेवणं, अमुक पुस्तक मिळत नाहीये असं सांगत येणाऱ्या विद्यार्थ्यांवर डाफरणं- जेणेकरून ते विद्यार्थी पुन्हा माझ्याकडे मदत मागायला येणार नाहीत इ. इ. ह्म्म्म्म आता मला अनेक लायब्रेरियन्सच्या वर्तनाचा थोडा-थोडा उलगडा होतोय. पण दुर्दैवाने मी लायब्ररी सायन्सचा डिप्लोमा अथवा डिग्री घेतलेली नाही. :(((

सगळ्यात जबराट जाहिरात एकदा आली होती ती म्हणजे सी.बी.आय का तत्सम कुठल्यातरी संस्थेसाठी फॉरेन्सिक लिंग्विस्ट पाहिजे अशी. अहाहा, हा जॉब मला मिळाला असता तर काय बहार आली असती! हस्ताक्षर तपासणे, भाषाशैली तपासणे, टेप केलेला आवाज आणि आरोपीचा आवाज मॅच करणे, न्यायालयात जबानीच्या वेळी गरज पडल्यास इंटरप्रीटरचं काम करणे अशी रोमहर्षक कामं करायला मिळाली असती. मोठमोठ्या गोपनीय केसेसमधली आतल्या गोटातली माहिती मला मिळाली असती. प्रत्यक्ष खटले बघायला मिळाले असते. ह्म्म्म्म्म पण कसचं काय माझी डिग्री फॉरेन्सिक लिंग्विस्टिक्समधली नाहीच.

तात्पर्य काय, तर आता झेरॉक्स मशिन चालवणे, भाज्या चिरून प्लास्टिकच्या पिशवीत भरून त्या विकणे, चांदी, पितळ इ. धातूंच्या वस्तू घासून लखलखीत करण्यासाठी ’ए चांदी-पितल का बर्तन सफाई…ए’ अशा आरोळ्या ठोकत गल्लीबोळांतून फिरणे, कपड्यांना इस्त्री करणे यांपैकी कुठले काम अधिक चांगले हे ठरवण्याकडे परत एकदा वळावे लागेल.

द शिपिंग न्युज

द शिपिंग न्युज

आजच एक सुंदर चित्रपट पाहिला- ’द शिपिंग न्युज’. केव्हिन स्पेसी, ज्युडी डेंच, केट ब्लॅंचेट आणि ज्युलिऍन मूर यांच्या प्रमुख भुमिका त्यात आहेत.

हा चित्रपट फिरतो तो न्युफाऊंडलॅंड मधील एका हिरव्या घराभोवती. हे घर इतर साध्या घरांसारखं नाही. हे घर आहे जवळच्याच एका बेटावर राहणाऱ्या, लूटमार करणाऱ्या घराण्याचं. त्यांना गावाबाहेर घालवल्यावर ते लोक स्वत:बरोबर ते घरही दोरखंडांनी ओढून वाहून घेऊन जातात. नव्या ठिकाणी आल्यावर ते घर उडून जाऊ नये म्हणून त्याला दोरखंडांनी जमिनीशी जखडून ठेवतात. अखेर काही वर्षांनी एक एक करून सगळे दाही दिशांना पांगतात आणि ते घर ५० वर्षांसाठी रिकामं राहतं. त्यात राहणारी एक मुलगी ५० वर्षांनी म्हातारी झाल्यावर परत येते. येताना सोबत घेऊन येते आपल्या सावत्र भावाच्या मुलाला आणि नातीला.

पूर्ण चित्रपटभर एक गुढ वातावरण भरून राहिलेलं आहे. छोट्या मुलीला रात्री खिडकीबाहेर दिसणारं भूत आणि त्याचा पांढरा कुत्रा, दर आठवड्याला होणारे अपघात, जमिनीवर जितकी माणसं राहतात त्याहून अधिक माणसं पाण्यात बुडालेली आहेत असं एका पात्राचं विधान, चित्रपटभर विविध व्यक्तींच्या मृत्यूची उकलत जाणारी कोडी, नायकाच्या बॉसच्या अंतिम संस्कारांच्या वेळी तो बॉस खोकत खोकत शुद्धीवर येणं, भर मे महिन्यात आणि नंतरही सदोदित बर्फाने आच्छादलेलं न्युफाऊंडलॅंड आणि तरीही उन्हाळा येण्याची वाट पाहणारी म्हातारी…..

ही कथा आहे ती आत्या, भाचा आणि नात ही तीन पात्रे आणि ते घर यांची आपल्या सुटकेसाठी चाललेल्या धडपडीची. हे घर म्हणजे ’भूतकाळा’चं प्रतीक आहे. या घरात राहणाऱ्या प्रत्येकजणाने एकीकडे स्वत:ला आपल्या निसटून जाऊ पाहणाऱ्या भूतकाळाशी दोरखंडांनी घट्ट बांधून घेतलेलं आहे तर दुसरीकडे त्याच भूतकाळाच्या पाशांतून मुक्त होण्यासाठी प्रत्येकाची धडपड चालली आहे. म्हातारीच्या मनावर एक मोठं ओझं आहे- तिच्या सावत्र भावाने ती १२ वर्षांची असताना तिच्यावर केलेल्या बलात्काराचं आणि त्यातून उद्भवलेल्या बाळाच्या हत्येचं. तिच्या भाच्याच्या शिरावर भार आहे तो आपल्या अपयश-मालिकेचा, आपल्या प्रतारणा करणाऱ्या मृत बायकोवरील विशुद्ध प्रेमाचा तर त्या लहानग्या मुलीच्या मनात एकच शंका- आपण बोरिंग आहोत म्हणून आपली आई आपल्याला सोडून गेली का?

चित्रपटाच्या शेवटाकडे हे तिघेही आपापल्या पाशांतून मुक्त होतात आणि शेवटी ते घरही दोरखंड तोडून विखरून- उडून जातं…. चित्रपटाच्या शेवटी एक सुंदर वाक्य आहे- Deadly Storm Takes House. Leaves… Excellent View.